Μετά την τρομερή κατάληψη της Κρήτης από τους Τούρκους, παρ’ όλη την καταστροφική λεηλασία των πάντων, ο Κρητικός λογοτεχνικός πολιτισμός κατάφερε να επιζήσει και αυτό γιατί από την πένα των επώνυμων, πέρασε στο στόμα των ανώνυμων.
Ο Κρητικός λαός έζησε γιατί τραγούδησε για την τραγωδία και τον πόνο του, τα τραγούδια αυτά τα έκανε μαντινάδες. Πόσοι δεν ήταν οι ανώνυμοι μαντιναδόροι, άνθρωποι αγράμματοι (βοσκοί, ψαράδες, ζευγάδες, χτίστες) που ήξεραν απέξω τον Ερωτόκριτο, τη Θυσία του Αβραάμ, τη Βοσκοπούλα, κ.α., τραγουδώντας τα τα μάθαιναν από γενιά σε γενιά και πάνω σε αυτά έφτιαχναν και δικά τους δίστιχα.
Στην Ελλάδα δεν έλειψαν ποτέ οι ραψωδοί, οι ποιητές, του λαού που τραγουδούσαν κάθε είδους χαρά ή λύπη ή αγώνα, σε μια γλώσσα που θεωρούνταν η ομορφότερη στην Ευρώπη. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα στην Κρήτη.
Οι μαντιναδόροι επηρεασμένοι και από τον Ερωτόκριτο, αυτοσχεδιάζουν με αξιοθαύμαστη χάρη, ζωντάνια και αισθητική ομορφιά λόγου. Πολλοί από αυτούς είναι και μουσικοί, τραγουδιστές οργανοπαίχτες και χορευτές.
Οι ρίζες αυτών των μοναδικών δημιουργημάτων της Κρητικής Λογοτεχνίας δεν έθρεψαν μόνο την Κρητική μαντινάδα, αλλά στήριξαν γερά τη διαμόρφωση ενός υψηλού και γενναίου ήθους μέσα στις μαύρες μέρες της πικρής σκλαβιάς.Πολλές Κρητικές μαντινάδες είναι παρμένες ατόφιες από τον «Ερωτόκριτο», και άλλες παραλλαγμένες ως προς τις λέξεις και όχι ως προς το νόημα.
Ερωτόκριτος: Η γλώσσα τζ είν ασάλευτη, τα χείλη δε μιλούσι τα μάθια θαμπωθήκανε, δε βλέπου μπλιο να δουσι
Μαντινάδα: Το στόμα μου βουβάθηκε, τα χείλη δε μιλούνε τα μάθια μου εθαμπώθηκαν, δε βλέπουν, δε θωρούνε
Από την Κρήτη οι μαντινάδες επεκτάθηκαν σε άλλες περιοχές της Ελλάδας. Με την παρουσία τους σφράγισαν τη μορφή της Κρήτης, και με το μεγαλείο και τη δύναμη τους κατακτήσανε τους ξένους που τις άκουγαν στον τόπο τους, αλλά και αυτούς που ήταν στην Κρήτη.
Οι ξένοι έχουν επίγνωση της αξίας, της δύναμης, της πραγματικής έκφρασης, της γνήσιας κρητικής ψυχής και επιζητεί να τη ζήσει. Τις μαντινάδες τις ονόμασαν «λιανοτράγουδα». Έκτος από την ομοιοκαταληξία, είναι ευδιάκριτη και η επιρροή κυρίως του Ερωτόκριτου. Επίσης, σε πολλά Δημοτικά τραγούδια αλλά και στη νεότερη και σύγχρονη Ελληνική ποίηση βρίσκουμε την επίδραση του Ερωτοκρίτειου στίχου και της Κρητικής μαντινάδας.
ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ
Η χάρη και η ομορφιά της μορφής, του στίχου, του λόγου συναγωνίζονται την περιεκτικότητα, την σημασία, την αξία της ουσίας στην Κρητική μαντινάδα. Ο μαντιναδόρος διακατέχεται από ένα ακαταμάχητο πόθο για ζωή, αγάπη και ελευθερία και δίνει με ένα τρόπο απλό, εκλεκτή συγκίνηση και βαθύτατο στοχασμό.
Η τεχνική τελειότητα, η μουσικότητα, ο ρυθμός, η σαφήνεια, η πυκνότητα της περιγραφής, τα εφευρήματα της φαντασίας, τα ποικίλα αισθητικά σχήματα λόγου κάνουν την μαντινάδα να μπορεί να συγκριθεί με ποιήματα με γάλων συγγραφέων, όπως τον Όμηρο, τον Ελύτη, τον Σολωμό. Ανοίγει την καρδιά και μπαίνει στη σκέψη. Είναι κατορθώματα ποιητικού λόγου και όχι φανταχτερά στολίδια. Ο Κρητικός δημιουργεί θαυμάσιους στίχους με στοχασμό με όνειρο, με τέχνη, με εγρήγορση ψυχής που λειτουργούν μέσα του σαν υπόγειοι ποταμοί.
Στις παρομοιώσεις των μαντινάδων βρίσκουμε μεταφορές που προσδίδουν μαγεία, αλληγορίες με έξαρση, αντιθέσεις με στερεοσκοπική θέαση, προσωποποιήσεις με ζωντάνια, πολυσύνθετα κοσμικά επίθετα με ετυμολογική διαφάνεια, μια εκπληκτική εικονιστική παραστατικότητα με ανεξάντλητες εικόνες, σαν υπέροχες ζωγραφιές ενός λόγου απλού αλλά και βαθυστόχαστου ταυτόχρονα.
Μαντινάδα και συγκρητισμός
Όπως ο χορός της εκκλησίας, ψάλλοντας εκφράζει τη δέηση, ην παράκληση τον ύμνο, τη ευχαριστία, τη δοξολογία στο Θεό όλων των πιστών του εκκλησιάσματος έτσι και οι λυράρηδες, οι βιολιτζήδες, οι λαουτιέρηδες, οι «πρωτοψάλτες» της μαντινάδας, εκφράζουν τους καημούς τους, τις αγωνίες, τις λαχτάρες, τις χαρές όλης της συντροφιάς του γλεντιού. Κρητικό γλέντι ακολουθεί συχνά, μετά από θρησκευτική τελετουργία, και αφού προηγηθεί τρικούβερτο φαγοπότι.
Πως τραγουδιέται η μαντινάδα
Τ ραγουδιστής, αρχηγός της παρέας, τραγουδάει τον πρώτο στίχο της μαντινάδας και αμέσως μετά οι υπόλοιποι επαναλαμβάνουν το δεύτερο ημιστίχιο, προβάλλοντας τραγουδιστά το «έλα.έλα»
Γενική θεώρηση
Οι μαντινάδες είναι ποτάμια και λουλούδια της λαϊκής ψυχής. Μέσα τους καθρεπτίζεται ολοκάθαρα η λαϊκή Κρητική ψυχή, κάθε αντιπροσωπευτικό δείγμα του λαϊκού μας πολιτισμού και του στοχασμού που το γέννησε. Η υπεροχή της μαντινάδας βρίσκεται στη γνησιότητα της έμπνευσης, στην ανεπιτήδευτη έκφραση, στην αυθόρμητη διάθεση. Τραγουδιόνται στα γλέντια, καθιερώνονται και γίνονται πασίγνωστες.
Ιδιομορφίες της Νεοκρητικής γλώσσας
Η νεοκρητική διάλεκτος χρονολογικά ξεκινάει στις αρχές του 14ου αιώνα. Η φιλολογική κρητική δεν έχει ακόμα προσδιορίσει τα καθαρώς λαϊκά και τα αρχαία στοιχεία στο λεξιλόγιο και στη μορφολογία των κειμένων αυτών. Από το 1550 μ.Χ. περίπου έως το 1669 μ.Χ., αναπτύχθηκε στην Κρήτη μια σπουδαία φιλολογική και πνευματική κίνηση.
Από τα παλιότερα και τα νεότερα κάθε ποιότητας κείμενα, και από τη ζωντανή, σύγχρονη, ομιλούμενη γλώσσα, παρατηρούνται διάφορες ιδιομορφίες της Κρητικής διαλέκτου, ως προς την γραμματική, την μορφολογία, την προφορά, το λεξιλόγιο και τη σύνταξη.
